اصول مهار شعله‌های آتش‌ تا رسیدن اطفاگران

از این رو یه‌منظور ایجاد امکان استفاده این مطالب برای همه کارکنان صنعت نفت، مهم‌ترین مطالب ارائه شده در این دوره از کلاس‌ها در قالب دانستنی‌های HSE ارائه خواهد شد که بخش نخست مربوط به انواع آتش و خاموش‌کننده‌ها است.

قابل ذکر است، بسیاری از موارد گفته شده در هر مکانی همچون منزل، محل کار و کوچه و بازار کاربرد دارد؛ بسیاری از ما روزانه آتش‌سوزی‌های کوچک و بزرگی را در اطرافمان مشاهده کرده‌ایم و چه بسا دست و پایمان را گم کرده و یا شاید از محل آتش گرفته، دور شده باشیم. این در حالیست که می‌توانیم با یادگیری برخی از اصول مربوطه، در حادثه آتش سوزی مثمر ثمر واقع شویم.

انواع آتش و خاموش کننده‌ها

آتش فرایندی است که از تبدیل ماده به کربن، گرما و نور به وجود می آید. هرگاه سه عنصر حرارت، مواد سوختنی و اکسیژن یا هوا در یک زمان و مکان با هم جمع شوند، آتش پدید می‌آید.

آتش‌سوزی‌ها به چهار نوع A ، B ، C و D  تقسیم می‌شوند که مقابله با هر نوع  آن با مواد و روش خاصی صورت می‌گیرد.

آتش‌سوزی نوع A

این نوع آتش مربوط به سوختن جامدات است، جامدی که پس از سوختن از خود خاکستر به جای می‌گذارد و بیشتر منشا گیاهی دارد، مانند: انواع چوب، پارچه، ذغال سنگ، کاغذ و ... که بهترین مواد خاموش‌کننده این نوع آتش، آب است.

البته باید توجه داشت که اگر آتش درون بسته‌‌ای متراکم مانند عدل پنبه نفوذ کند، فقط خاموش کردن اطراف آن کافی نیست بلکه باید با ابزاری مانند نیزه، قسمت‌های مختلف آن را سوراخ کرد، سپس آب ریخت. بنابراین در حریق نوع A که منشا گیاهی دارد با از بین رفتن حرارت بوسیله آب، آتش خاموش خواهد شد.

آتش‌سوزی نوع B

این دسته از آتش‌سوزی‌‌ها به دلیل سوخت‌های مایع شیمیایی (از نوع شیمی آلی) ایجاد می شوند مانند مشتقات نفتی شامل(نفت، بنزین، گازوئیل، روغن، گریس و...)، پلاستیک ها، الکل، رنگ‌های کائوچو وانواع مواد سوختنی مایع. آتش اینگونه مواد را می‌توان به دو صورت قطع سوخت و قطع اکسیژن خاموش کرد.

قطع سوخت: اگر بخاری منزل یا آبگرمن آتش بگیرد به هیچ عنوان سرآسیمه نشوید و براحتی شیر نفت یا گاز را ببندید.

قطع اکسیژن:  چنانچه بشکه یا سطل بنزینی یا مواد سوختنی دیگری آتش بگیرد از روش خفه کردن آتش استفاده می‌شود؛ به این صورت  که یک پتو یا چیزی مشابه آن را خیس کرده و بر روی دهانه آن می‌اندازیم و چون این عمل باعث قطع شدن اکسیژن می‌شود، آتش خاموش خواهد شد.

آتش‌سوزی نوع C

این نوع، آتشی است که منشا الکتریکی دارد یعنی هنوز جریان برق وصل باشد. این حریق دو خطر دارد یکی آتش سوزی معمولی که باعث سوختن می‌شود و دیگری برق‌گرفتگی که اگر در این زمینه بی‌دقتی شود، خطر مرگ انسان را تهدید خواهد کرد؛ مراحل کنترل این نوع حریق به صورت زیر است.

*قطع جریان برق از یک کلید، کنتور، ژنراتور. قطع کابل به کمک وسائلی که خطرناک نباشد(البته دستکش‌هایی وجود دارد که توانایی تحمل ولتاژی در حدود چهارهزار ولت را دارد. لباس هایی نیز ساخته شده است که می توان به کمک آن‌ها یکی دو دقیقه در حرارت 1500 درجه رفت و آمد کرد که زمان مناسبی برای نجات انسان است).

*هالوژن ها (ترکیبات متان با بروم، ید، کلرو فلوئور) که این‌ها با CH4 ترکیب می‌شوند یعنی به‌جای چهار تا هیدروژن یک برم، یک کلر و دو فلوئور قرار می‌گیرد.

*گاز CO2  که عایق است و بصورت مایع پر شده و پس از خارج شدن به‌صورت گاز است.

* پودر خشک که باید توجه داشت  که سبب بروز آلودگی می‌شود. این پودر مانند یک قشر نازک مواد در حال احتراق را می پوشاند.

**در آتش سوزی به محض برخورد با آتش و شروع  اقدامات اولیه توسط دیگر همکاران سریعا با شماره تلفن‌های 125، 3333 و 2222 داخلی به آتش نشانی اطلاع دهید.

آتش‌سوزی نوع D

آتش نوع D مربوط به فلزات است مانند فلزات تشکیل دهنده هواپیما مثل آلومینیوم، تیتانیم، منیزیم و...(سوختن فلزات یعنی تغییر ماهیت آنها) که در این نوع از آب وفوم استفاده نمی‌شود، بلکه با هالوژن و پودر خشک مخصوص فلزات کار خاموش سازی صورت می‌گیرد . قطع و دفن کردن قسمت آتش گرفته در زیر خاک از دیگر روش‌های اطفاء حریق است.

انواع خاموش کننده‌ها

پودر خاموش کننده: پودر خاموش کننده جامد است، بسیار نرم ولطیف به رنگ سفید مایل به صورتی که برای اطفاء همه انواع آتش کاربرد دارد اما بیشترین کاربرد آن برای اطفاء آتش (انواع C و B و D، گازها، مایعات وفلزات) است.

گازCO2 : گازی است بی رنگ و بی‌بو که از آن به‌عنوان خاموش کننده به ویژه آتش‌های نوع C یعنی حریق تجهیزات الکتریکی و برقی استفاده می‌شود.

گازCO2 چون خنک کننده قوی نیز هست با سرد کردن آتش موجب خاموش کردن حریق می شود، گازCO2 نسبت به هوا سنگین‌تر است و غلظت  CO2، 50 برابر بیشتر از هوا است؛ این ماده قدرت انبساط بالایی دارد.

فوم یا کف foam

فوم مایعی خاموش‌کننده است که به‌ویژه در مورد مایعات کاربرد دارد، این ماده به علت سبکی روی مایع در حال اشتعال را گرفته و از رسیدن اکسیژن به آتش جلوگیری می کند. از خواص دیگر فوم خنک بودن آن است.

اشکالات استفاده از آب

در حریق فلزات قابل اشتعال استفاده از آب موجب انفجار می‌شود، همچنین آب بر روی برخی از کالاها  مانند وسایل برقی یا کاغذی اثر نامطلوب دارد.

استفاده زیاد از آب در کشتی‌ها می‌تواند موجب بر هم زدن تعادل آن شود؛ همچنین در حریق تجهیزات الکتریکی و برق کاربرد آب می‌تواند موجب برق‌گرفتگی و گسترش آتش شود.

نکات لازم درباره استفاده از آب

برای اطفاء حریق جامدات، آب را باید به صورت جت روی قلب آتش بگیریم. همچنین استفاده از آب به صورت جت بر روی مایعات در حال اشتعال  باعث گسترش آتش به اطراف می شود.

در صورتی که بخواهیم برای اطفاء حریق مایعات، از آب استفاده کنیم باید آن را به صورت مه‌پاش به کار ببریم. همچنین برای خاموش‌کردن حریق گوگرد هیچگاه نباید از آب دریا (آب شور) استفاده شود زیرا باعث تولید گاز سمی و در نتیجه موجب خفگی خواهد شد.

نکات مهم در اطفای حریق

*قبل از این که شروع به استفاده از خاموش‌کننده کنید، همیشه برچسب روی آن را چک کنید و از مناسب و ایمن بودن آن اطمینان حاصل کنید.

*نزدیکترین آلارم را به صدا در آورید.(شیشه روی جعبه مخصوص را بشکنید)

*فورا ساختمان را ترک کنید و چیزی را حمل نکنید!

*زمانی یک آتش را خاموش کنید که....

- یک راه خروجی پشت سرتان باشد.

- آتش کوچک باشد یا قابل کنترل باشد(در مرحله شروع آتش سوزی باشیم)

- تجهیزات اطفای حریق و چگونگی استفاده از آن را بدانید.

- وسایل تخلیه شده است و یا سریع تخلیه می شود.

* به خاطر داشته باشید اگر به موارد ذکر شده شک دارید بهتر است بدون انجام عملی سریع به بیرون بروید.

جزئیات بیشتر در ارتباط با کمک‌های اولیه در آتش سوزی

در شرایط آتش‌سوزی، فکر کردن سریع و دقیق امری حیاتی است زیرا آتش به سرعت گسترش پیدا می کند. بنابراین اولین اولویت، آگاه کردن افراد در معرض خطر است. اگر در داخل ساختمان هستید، نزدیک‌ترین آژیر حریق را فعال کنید یا با صدای بلند وقوع آتش سوزی را به دیگران اطلاع دهید.

همچنین باید فورا با خدمات اورژانس تماس بگیرید؛ توجه به این مطلب بسیار مهم است که اگر این کار خروج شما را از محل به تاخیر می‌اندازد، امنیت خود را به خطر نیندازید. افرادی که در آتش گیر افتاده‌اند، به سرعت دچار هراس می‌شوند، شما به عنوان ارائه کننده کمک‌های اولیه می‌توانید با آرام‌کردن افرادی که رفتارشان احتمالا ترس و دلهره را در دیگران تشدید می‌کند، از میزان هراس بکاهید.

افراد را برای ترک محل تشویق و کمک کنید. هرگز برای برداشتن لوازم شخصی دوباره به ساختمان در حال سوختن وارد نشوید و یا خروج خود را به تاخیر نیندازید. فقط موقعی می‌توانید وارد ساختمان شوید که یک آتش‌نشان راه را برای این کار باز کرده باشد.

*در هر شرایطی در زمان آتش سوزی از آسانسور استفاده نکنید

*هرگز اقدام به خاموش کردن آتش نکنید مگر آنکه پیش از آن به مقامات ذیصلاح و خدمات اورژانسی اطلاع داده باشید، از کار با خاموش کننده ها و خاموش کننده مناسب برای هر نوع آتش اطلاع داشته باشید ومطمئن باشید که خود را در معرض خط قرار نمی دهید.

* تمام مواد سوختنی را که می توانند به عنوان منبع سوخت برای آتش عمل می کنند (مثل چوب، کاغذ ومقوا) را از مسیر آتش دور کنید.

* در ها را به روی آتش ببندید تا منبع اکسیژن قطع شود.

*در صورت امکان شعله های آتش را با استفاده از پتو یا سایر مواد غیر قابل نفوذ، خفه کرده و مانع رسیدن اکسیژن به آن ها شوید.

*هنگام آتش گرفتن لباس، همیشه الگوی توقف، خوابیدن روی زمین و چرخاندن را در ذهن داشته باشید. در صورت امکان قبل از اقدام به چرخاندن مصدوم، وی را در یک پارچه کلفت یا پتو بپیچانید.

*مصدوم را به زمین بیندازید و در صورت امکان، با یک کت، پرده، پتو(غیر از انواع نایلونی یا گشاد بافت)، فرش یا سایر پارچه های کلفت، مصدو را محکم بپیچید.

*مصدوم را روی زمین بچرخانید تا شعله ها  خفه شوند.

*اگر آب یا مایع غیر قابل اشتعال دیگری در دسترس است، مصدوم را طوری روی زمین بچرخانید که بخش در حال سوختن در بالا قرار گیرد و ناحیه سوختگی را با مایع خنک کنید.

* اگر لباس خودتان آتش گرفت ونیروی کمکی در صحنه نبود، با پیچاندن محکم پارچه مناسب به دور خود و چرخیدن روی زمین، آتش را خاموش کنید.

نحوه مقابله با دود و گاز 

آتش سوزی در فضای بسته، جو خطرناکی ایجاد می‌کند که اکسیژن کمی دارد و ممکن است با مونوکسید کربن و گازهای سمی آلوده شده باشد.

بنابراین هرگز وارد ساختمانی که در حال سوختن یا پر از گاز است نشوید و هرگز دری را که به محل آتش سوزی ختم میشود، باز نکنید.

قبل از بازکردن هر دری ابتدا آن را با کف دست لمس کنید، گرم بودن سطح در به معنی وجود زبانه های آتش و دود در پشت آن است. چنین دری را هیچگاه باز نکنید، این کارها را به گروه خدمات اورژانس واگذار کنید.

در صورتی که درون ساختمان در حال سوختن هستید، به سرعت اقداماتی برای اجتناب کردن از استنشاق دود و گازهای مضر انجام دهید. فضای باز زیر درها را مسدود کنید و نزدیک به کف اتاق قرار بگیرید تا با دود کمتری مواجه شوید. در حالت ایستاده در حدود 4 تا 5 برابر بیشتر در معرض حرارت و گاز خواهید بود.

اگر در یک ساختمان درحال سوختن گیر افتادید، به یک اتاق پنجره‌دار پناه برده، در را ببندید. اگر مجبور هستید از یک اتاق پر از دود عبور کنید، برای آنکه در معرض دود کمتری قرار گیرید، در حالت نشسته حرکت کنید.

اگر مجبور به فرار از پنجره هستید ابتدا پاهای خود را خارج کنید سپس با گرفتن لبه پنجره به اندازه طول دست هایتان به زمین نزدیک شده  بعد بپرید.

 منبع : سایت وزارت نفت